latamy, by ratować

Rys historyczny

Pierwsze udane próby wykorzystania lotnictwa w celu ratowania życia i zdrowia ludzkiego w Polsce były podejmowane w okresie międzywojennym z wykorzystaniem załóg i samolotów będących na wyposażeniu ówczesnych aeroklubów i lotniczych jednostek wojskowych. Po zakończeniu II wojny światowej, w nawiązaniu do wcześniejszych doświadczeń, w roku 1955 decyzją Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej powołano do działania na rzecz służby zdrowia – lotnictwo sanitarne. Jego organizację ówczesny minister zdrowia Rajmund Barański powierzył znakomitemu pilotowi, żołnierzowi Armii Krajowej i powstańcowi warszawskiemu – Tadeuszowi Więckowskiemu. Na terenie kraju powstało piętnaście Zespołów Lotnictwa Sanitarnego oraz Centralny Zespół Lotnictwa Sanitarnego w Warszawie. Zespoły rozmieszczono tak, aby swoim zasięgiem działania obejmowały obszar całego kraju. Do zadań Zespołów Lotnictwa Sanitarnego należał przewóz: chorych i rannych, a także leków, krwi, szczepionek i aparatury medycznej. Ponadto na pokłady samolotów zabierano lekarzy konsultantów, by w odległych od macierzystych szpitalach przeprowadzili skomplikowane zabiegi medyczne w pilnych przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego. Powyższe Zespoły wyposażono w samoloty dwupłatowe o niewielkiej prędkości przelotowej typu S-13, produkowane w Polsce na bazie licencyjnego samolotu CSS-13, który przystosowano do przewozu jednego pacjenta w pozycji leżącej. W późniejszym okresie weszły do eksploatacji samoloty jednosilnikowe typu: Jak-12M, Jak-12A, PZL-101 Gawron, AN-2 oraz wielosilnikowe typu Super Aero 45, L-200 Morawa, Turbolet. W połowie lat sześćdziesiątych niektóre Zespoły zostały wyposażone w śmigłowce typu SM-1 i SM-2, a od roku 1975 w całym lotnictwie sanitarnym rozpoczęto eksploatację śmigłowców typu Mi-2. Podstawową załogę ww. samolotów i śmigłowców stanowili: pilot i felczer lub pielęgniarka, a w przypadku użycia śmigłowca dodatkowo mechanik lotniczy. W późniejszym okresie, podczas transportów pacjentów w bardzo ciężkim stanie, chorymi na pokładzie opiekowali się lekarze z miejscowych placówek pogotowia ratunkowego lub szpitali. W latach 90., wykorzystując śmigłowiec Mi-2 w Gdańsku, Szczecinie, Krakowie, Poznaniu i Bydgoszczy podjęto skuteczną próbę prowadzenia działalności w zakresie ratownictwa drogowego z powietrza.

XXI wiek

Z końcem XX wieku funkcjonowanie Zespołów Lotnictwa Sanitarnego wykazywało potrzebę przeprowadzenia gruntownych zmian. Należało rozwiązać problemy związane z finansowaniem działalności zespołów lotnictwa sanitarnego, finansowaniem bieżącej obsługi technicznej statków powietrznych, a także ujednolicić procedury operacyjne we wszystkich zespołach.

Przełomowy był rok 2000. Po koncepcji wypracowanej przez wiceministra Andrzeja Rysia, ówczesna minister zdrowia Franciszka Cegielska podjęła decyzję o likwidacji Centralnego Zespołu Lotnictwa Sanitarnego, a z jego majątku utworzono SP ZOZ Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Nowa jednostka, zgodnie z przyjętą koncepcją, rozpoczęła przejmowanie Zespołów Lotnictwa Sanitarnego z wojewódzkich struktur kolumn transportu sanitarnego i pogotowi. W dniu 15 stycznia 2001 roku proces ten się zakończył dzięki czemu powstała jednostka złożona z 12 baz z Centralą w Warszawie. Jednak główną ideą, jaka przyświecała całemu procesowi reorganizacji było ukierunkowanie działań lotnictwa sanitarnego na ratownictwo medyczne z powietrza. Dlatego też, jeszcze przed rozpoczęciem procesu przekształceń własnościowych utworzono w okresie od 1 stycznia do 8 marca 2001 roku na terenie całego kraju Śmigłowcową Służbę Ratownictwa Medycznego (HEMS – Helicopter Emergency Medical Service). W efekcie tych zmian wprowadzono jednakową gotowość do startu – do 4 minut. Każdy zespół składał się z pilota, lekarza i ratownika medycznego/pielęgniarza. Wkrótce też rozpoczęto prace nad powstaniem kabiny medycznej w śmigłowcu Mi-2, a także wprowadzono jednolity standard wyposażenia medycznego. Przez kolejne lata modernizowano śmigłowce, w szczególności wzmacniano silniki, wymieniano sprzęt latający, dokonano zakupu śmigłowca Agusta 109 Power oraz dwóch samolotów Piaggio P-180 Avanti do realizacji lotniczego transportu sanitarnego. Baza samolotowa zlokalizowana była w Szczecinie aż do roku 2009, kiedy to dzięki współpracy Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego i Sił Powietrznych RP przeniesiono ją na wojskową część lotniska Warszawa-Okęcie. Zlokalizowanie Samolotowego Zespołu Transportowego w centralnej Polsce sprawiło, że łatwiej można było stworzyć stabilną kadrę pilotów i obniżyć koszty eksploatacyjne samolotów.

2005 r.

W 2005 roku uchwalono ustawę o ustanowieniu programu wieloletniego „Wymiana śmigłowców Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe w latach 2005-2010”. Trzy lata później minister zdrowia Ewa Kopacz podpisała umowę z francusko-niemieckim konsorcjum Eurocopter na dostawę 23 nowoczesnych śmigłowców EC 135 oraz symulatora lotu dla Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Pierwsza maszyna przyleciała do Lotniczego Pogotowia Ratunkowego 7 września 2009 roku, a w grudniu 2009 r. rozpoczęła służbę w  krakowskiej bazie.

Powyższe zmiany spowodowały, że lotnictwo sanitarne zaczęło działać profesjonalnie z utrzymaniem 3-minutowej gotowości do podejmowania akcji ratunkowych. Kilkukrotnie wzrosła liczba wykonywanych lotów. Obecnie śmigłowce wykonują około 12 000 misji rocznie, spośród których niemal 90 % stanowią loty do zdarzeń (loty HEMS).

2015 r.

W 2015 roku ze środków unijnych udało się zakupić cztery nowe śmigłowce H135, dzięki którym możliwe było utworzenie w 2016 r. na terenie kraju czterech nowych baz. Spowodowało to zwiększenie pokrycia kraju zasięgiem baz HEMS. To z kolei przekłada się na wzrost dostępności śmigłowców ratunkowych i skrócenie czasu dotarcia do pacjentów.

2016 r.

W listopadzie 2016 roku Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe zmienił nazwę na Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR).

Budowy baz

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 zrealizowana została modernizacja infrastruktury 10 baz Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego (HEMS) i jednej Stacji Obsługi Technicznej (SOT) Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Projekt budowy i remontu oraz doposażenia baz LPR podzielono na dwa etapy. W etapie 1, z udziałem środków unijnych, wyremontowano lub wybudowano bazy w: Białymstoku, Łodzi, Poznaniu, Sanoku, Suwałkach, Szczecinie (SOT) i Zielonej Górze, w etapie 2 – bazy w Gdańsku, Kielcach, Krakowie i Wrocławiu. Dzięki projektowi w bazach powstała nowoczesna infrastruktura, w skład której wchodzą m. in. hangar, stacja paliw, płyta postojowa, miejsce startów i lądowań, zaplecze operacyjno-socjalne.

Inwestycje te zostały zrealizowane w ramach Priorytetu XII Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Działanie 12.1 Rozwój systemu ratownictwa medycznego. Całkowita wartość projektu to 68,28 mln zł, z czego 85 % stanowiły środki unijne, pozostałą część sfinansowało Ministerstwo Zdrowia.

W 2019 r. zakończono budowę bazy HEMS w Olsztynie (przeniesienie na lotnisko Olsztyn-Gryźliny), a w 2020 r. w Lublinie (przeniesienie na teren gminy Mełgiew).

Projekt pn. „Wsparcie baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego (roboty budowlane, doposażenie) – etap 2” pozwolił na budowę i doposażenie baz Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego (HEMS) w  Bydgoszczy (przeniesiona do Żołędowa), Katowicach (przeniesiona na lotnisko Katowice-Muchowiec) oraz przebudowę i rozbudowę baz HEMS w Białymstoku i Szczecinie/Goleniowie. Wartość projektu to 30 655 128,78 zł. Projekt pn. „Wsparcie baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego – etap 3” przewiduje budowę i doposażenie bazy HEMS i SOT (Stacja Obsługi Technicznej) w Warszawie oraz budowę FATO (miejsce startu i lądowania dla śmigłowców) w Białymstoku i Szczecinie/Goleniowie. Wartość projektu to 27 179 586,99 zł. W ramach wspomnianych projektów powstały nowoczesne bazy HEMS, będące kontynuacją standaryzacji funkcjonalności baz w całej Polsce. Budowa nowych baz HEMS to między innymi budowa FATO (miejsce startu i lądowania śmigłowca), hangaru z torowiskiem pod elektryczną przesuwnicę pod śmigłowiec, stacji paliw, płyty przedhangarowej, zaplecza operacyjno-socjalnego, dróg dojazdowych.
W przebudowywanych bazach zmodernizowano budynek HEMS w zakresie pomieszczeń medycznych, warsztatowych, pokoi wypoczynku, przebudowy płyty przedhangarowej, budowy torowiska wraz z dostawą przesuwnicy, przebudowy stacji paliw i budowy FATO. Projekty te są współfinansowane w 20 % ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i w 80 % ze środków Ministerstwa Zdrowia w ramach działania 9.1 Infrastruktura ratownictwa medycznego oś priorytetowa IX Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.

2018 r.

W grudniu 2018 roku w Warszawie odbyło się przekazanie dla Lotniczego Pogotowia Ratunkowego trzech samolotów Tecnam P2008JC MkII i dwóch śmigłowców Robinson R-44 Raven II. Statki powietrzne są wykorzystywane do szkoleń realizowanych w ramach programu wieloletniego, który ma na celu zapobieżenie negatywnym skutkom deficytu pilotów śmigłowcowych w służbie HEMS. Projekt umożliwia zatrudnianie pilotów, którzy nie dysponują jeszcze wymaganym nalotem do pełnienia funkcji dowódcy śmigłowca HEMS. Jednak dzięki tym maszynom kandydaci mogą zdobywać wymagane kwalifikacje w ramach lotów o charakterze zbliżonym do operacji lotniczych realizowanych w Lotniczym Pogotowiu Ratunkowym.

W 2018 roku w ramach Lotniczego Pogotowia Ratunkowego powołano do życia Krajowe Centrum Monitorowania Ratownictwa Medycznego, które od 1 stycznia 2019 roku  przejęło zadanie utrzymania i rozwoju Systemu Wspomagania Dowodzenia Państwowego Ratownictwa Medycznego od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

2019 r.

13 grudnia 2019 roku podpisano umowę na zakup dwóch nowych samolotów odrzutowych dla Samolotowego Zespołu Transportowego LPR. Zakup jest realizowany w myśl uchwały w sprawie ustanowienia Programu zapobieżenia negatywnym skutkom deficytu pilotów w Śmigłowcowej Służbie Ratownictwa Medycznego oraz modernizacji Samolotowego Zespołu Transportowego w LPR. Umowa dotyczy samolotów Learjet 75 Liberty. Nowe statki powietrzne umożliwiają transport dwóch pacjentów jednocześnie.

Wraz z dostawą do LPR nowych śmigłowców EC 135 zwiększyły się możliwości operacyjne. Stopniowo przygotowywano się do wydłużania dyżurów o porę nocną w kolejnych bazach. Obecnie LPR posiada 6 baz całodobowych i 15 pracujących w stałych godzinach od 7 do 20.

Lotnicze Pogotowie Ratunkowe zrealizowało projekt „Zakup i wdrożenie technologii NVG oraz modernizacja śmigłowców EC 135 z wersji P2+ do wersji P3”. Projekt ten współfinansowany był przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 – działanie 9.1 Infrastruktura ratownictwa medycznego. Podstawowym celem projektu jest zwiększenie liczby misji wykonywanych przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe w porze nocnej bezpośrednio do miejsca zdarzenia.

2022 r.

W związku z rozbudową lotniska w Balicach krakowska baza HEMS została przeniesiona do Kokotowa. Wybudowano tam 750-metrowy obiekt z hangarem i platformą dla śmigłowca za 9,5 mln zł.

2024 r.

W Warszawie zakończono projekt „Rozbudowa i przebudowa bazy Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego (HEMS) oraz Stacji Obsługi Technicznej (SOT) Lotniczego Pogotowia Ratunkowego wraz z budową strefy końcowego podejścia i startu śmigłowca – FATO”. W ramach inwestycji wybudowano:

– bazę HEMS, w skład której wchodzi dwukondygnacyjny budynek operacyjno-biurowy z zapleczem hotelowym dla członków załóg oraz nowoczesny hangar z platformą jezdną dla śmigłowca,

– przestronny dwunawowy hangar Stacji Obsługi Technicznej z magazynem technicznym
i przyległym trzykondygnacyjnym budynkiem biurowo-magazynowym,

– halę lakierni, w której możliwe będą prace związane z wymianą powłoki lakierniczej śmigłowców,

– FATO (strefę startu i lądowania śmigłowców), płytę przedhangarową, drogi, chodniki, parkingi.

Przedsięwzięcie zostało współfinansowane ze środków Unii Europejskiej – Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, projekt pn.: „Wsparcie baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego – etap 3”. Koszt całej inwestycji to ponad 60 mln zł.

Od 1 czerwca 2024 roku dyrektorem Lotniczego Pogotowia Ratunkowego jest dr n. o zdr. Marcin Podgórski.

***

Do zadań Lotniczego Pogotowia Ratunkowego należy wykonywanie lotów do wypadków i nagłych zachorowań i pomoc ich ofiarom, transport pacjentów wymagających opieki medycznej pomiędzy zakładami opieki zdrowotnej, lotniczy transport medyczny poza granice kraju oraz transport do Polski obywateli naszego kraju, ofiar wypadków lub nagłych zachorowań, do których doszło poza granicami Polski.

Od początku istnienia Lotniczego Pogotowia Ratunkowego załogi śmigłowcowe i samolotowe przetransportowały ponad 130 tysięcy pacjentów.

Obecnie śmigłowce stacjonują w 21 bazach stałych rozmieszczonych w całej Polsce oraz jednej bazie sezonowej w Koszalinie uruchamianej w czasie letnich wakacji.

Nowoczesny śmigłowiec EC 135/H135 w ciągu kilkunastu minut jest w stanie dolecieć do miejsca wypadku oddalonego o 60 kilometrów w zależności od wiatru.

W skład LPR wchodzi także Samolotowy Zespół Transportowy (EMS – od ang. Emergency Medical Service) zlokalizowany na warszawskim lotnisku im. F. Chopina. Załogi samolotowe wykorzystują w swej pracy jeden samolot Piaggio P.180 Avanti i dwa Bombardiery Learjet 75 Liberty.

Zespół HEMS jest w stanie rozpocząć proces leczenia od momentu przylotu na miejsce zdarzenia, a także szybko przetransportować chorego do szpitalnego oddziału ratunkowego w ramach tzw. złotej godziny.